We willen je via onze blog graag vertellen over de technieken die we gebruiken. In deze blog vertelden we je al over sublimatie met ons Voyager-T-shirt als voorbeeld. Dit keer vertellen we je over een andere techniek om T-shirts te bedrukken: zeefdruk.
Wij hadden al een heus avontuur de afgelopen maanden om deze techniek aan de praat te krijgen, maar voor we je vertellen over al onze experimenten, beginnersfouten, voor- en nadelen, … lijkt een kleine introductie geen overbodige luxe. Dus in deze blog: wat is zeefdruk eigenlijk?
Theorie
Zeefdruk is in feite een specifiek proces om aan de hand van een sjabloon afdrukken te maken op stof, papier, hout en allerhande andere objecten. Dit doe je door inkt of verf door een heel fijne zeef te duwen, vandaar de naam. Gezien je hier met inkt en een sjabloon werkt, kan je (meestal) maar één kleur (per keer) drukken, maar krijg je wel een strakke afdruk.
Om uit te leggen hoe dat praktisch in zijn werk gaat in een kleine, handmatige set-up zoals de onze, bespreken we de twee grote stappen: het maken van zo’n sjabloon en het maken van één of meerdere afdrukken met zo’n sjabloon. Merk op dat de praktische details heel wat kunnen verschillen. Zo gaat men in grote commerciële drukkerijen zelden met de hand drukken en zijn er ook allerhande variaties voor doorlopende patronen, gebogen oppervlakken, … maar een handmatige versie illustreert de principes erg mooi.
Een zeef “maken”
Een zeef kennen we allemaal wel, maar in deze context hebben we het over een heel fijne zeef (veel fijner dan een keukenzeef) gespannen in een rechthoekig kader. Zo’n zeef of zeefdrukraam wordt meestal voorgespannen aangekocht, maar kan ook herspannen worden bij slijtage of beschadiging én in een aankomende blog bespreken we ook de DIY-opties gezien goede zeven best duur zijn.
Oke, maar als we zo’n zeef voorgespannen aankopen, wat bedoelen we dan met een zeef maken? Wel, als je over zo’n zeef gewoon inkt zou gieten, krijg je een grote vlek als afdruk, wellicht niet wat je wil. Als we een design willen zeefdrukken, moeten we de zeef dichtmaken overal waar we geen inkt willen. Dat kan je bijvoorbeeld doen door er plakband over te plakken of lijm in te borstelen, maar voor een nauwkeurig en fijn design werk je best met een specifiek productje: zeefdrukemulsie. Zeefdrukemulsie is een lichtgevoelig goedje met een verfachtige consistentie. Deze emulsie breng je dan met een holrakel (scoop coater) aan op een zeef. Met wat oefenen en voldoende gelijkmatige druk kan je zo een fijne effen laag aanbrengen over de hele zeef. Belangrijk: dit moet je allemaal in een (relatief) donkere ruimte doen! Eenmaal de emulsie namelijk aan (UV-)licht werd blootgesteld, is ze namelijk niet langer eenvoudig met water uit te wassen maar heb je speciale remover nodig.
Die eigenschap ga je, eens de zeef droog is, fijntjes gaan gebruiken om je design terug vrij te maken, want nu kan er nergens inkt door de zeef. Je dekt je design af en stelt de zeef aan (UV-)licht bloot. Wij doen dit door ons design af te drukken op transparante film (het soort dat in oude overheadprojectoren gebruikt wordt). Daarna plaatsen we dit design op de zeef en dekken we het geheel af met een doorzichtige (acryl)plaat zodat het zeker niet opbolt of verschuift.
Dan mag het licht terug aan. Je kan de zeef in principe buiten in de zon leggen, maar wij gebruiken een specifieke lamp die een gekende hoeveelheid UV-licht uitstraalt. Zelfs met een zwart afgedrukte print komt er namelijk toch nog een beetje licht door de transparant en daarom is het zinvol om (met een timer) te kunnen regelen hoeveel UV-licht er werkelijk de emulsie bereikt. Met een test bepaalden we de optimale belichtingstijd waarna de afgedekte emulsie nog netjes uitwast maar de onbedekte emulsie stevig in de zeef blijft hangen.
Na het belichten ziet de zeef er identiek hetzelfde uit, maar daarna is het tijd voor de magie! Met wat water en geduld wast het design nu voor je ogen uit de zeef …
Nog even nabelichten zodat de emulsie goed blijft zitten, ook na veelvuldig drukken en veelvuldig uitwassen, en dan is die bijna klaar om een T-shirt te gaan bedrukken. Voor de zekerheid plakken we de kantjes nog af met een speciale plakband zodat er geen inktvlekken naast het design komen en dan is het tijd om te (test)printen.
Een afdruk maken
Oké, nu enkel het design nog vrij is in de zeef kun je een afdruk gaan maken. We gebruiken dit sjabloon niet zoals bij een typisch knutselprojectje waar je met een borstel, spons of stift de vrije delen gaat inkleuren. Wel gaan we met een rakel (squeegy) en specifieke zeefdrukinkt te werk. Dit gaat in twee stappen.
Eerst ga je de zeef vullen met inkt (flooding the screen); dit doe je door wat inkt naast je design te lepelen en die dan met je rakel uit te smeren. Daarbij hou je de zeef nog weg van je T-shirt en zet je maar weinig druk. Je wil de inkt namelijk nog niet door de zeef op je T-shirt duwen, maar gewoon verzekeren dat elk deeltje van het design inkt zal krijgen.
Daarna ga je werkelijk een afdruk maken door de zeef op je stof te leggen en met wat meer druk alle inkt weg te ruimen. Waar de zeef nu open was (waar je design dus was) is de inkt nu door de zeef op je T-shirt beland. De resterende inkt ligt langs je design klaar om het proces opnieuw te doorlopen bij een volgende afdruk.
Je kan je T-shirt of ander item nu rustig laten drogen. Afhankelijk van je gekozen inkt ben je dan klaar, maar veelal ga je de print — eens droog — nog fixeren met behulp van warmte. Voor sommige inkten is dit strikt noodzakelijk; voor andere maakt het je afdruk gewoon beter bestand tegen uitwassen. Wij fixeren onze T-shirts nog even met behulp van onze hittepers om onze klanten zo lang mogelijk te laten genieten van een mooie print.
Natuurlijk veegden we ook in deze blogpost een pak onder de mat waar we in volgende blogposts op terugkomen, maar zo weet je toch in grote lijnen hoe enkele van onze T-shirts (zoals deze) tot stand komen. Heb je na het lezen van deze blog een prangende vraag over zeefdruk, stel ze dan gerust in de reacties hieronder. We schrijven er met plezier een blogpost over in de toekomst.